चितवन, पुस ७ । चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको गिद्ध प्रजनन केन्द्रमा १३ वर्षको अवधिमा १८ वटा मात्रै बच्चा हुर्किएका छन्। पछिल्ला दुई वर्ष अण्डा पारेको भए पनि बच्चा कोरल्न सकेको छैन।
कृत्रिम रुपमा गरिएको प्रजननभन्दा प्राकृतिक रुपमा प्रभावकारी देखिएपछि प्रकृतिमा नै गिद्धको संरक्षणमा जोड दिइएको छ। चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जका सहायक संरक्षण अधिकृत सरोजमणि पौडेलका अनुसार सन् २००८ बाट कसरामा गिद्ध प्रजनन केन्द्र स्थापना गरी संरक्षण गर्न थालिएको हो। त्यसयता सन् २०१४ बाट प्रजनन केन्द्रमा गिद्धले अण्डा पार्न सुरु गरेको हो। पहिलो वर्ष पाँच अण्डाबाट एउटा मात्रै बच्चा कोरलिएको थियो।
उहाँका अनुसार सन् २०१५ मा सात अण्डाबाट एउटा पनि बच्चा कोरिलिएन। यस्तै सन् २०१६ मा १५ वटा अण्डाबाट नौ वटा बच्चा कोरलिएको भए पनि एउटा मरेको थियो। सन् २०१७ मा २१ अण्डाबाट ६ वटा बच्चा कोरलिएको थियो। सन् २०१८ मा २० वटा अण्डाबाट दुई वटा बच्चा कोरलिएकोमा त्यसयता बच्चा कोरल्न सकेको छैन। सन् २०१९ मा १९ वटा र २० मा १४ अण्डा पारे पनि बच्चा कोरल्न सफल नभएको उनले जानकारी दिए। यसवर्ष हालसम्म १२ वटा अण्डा पारेको छ। ती अण्डा कोरल्ने समय बाँकी छ।
यहाँ हुर्काइएका ३९ वटा गिद्ध प्रकृतिमा छाडिसकिएको छ। १० वटा छाड्ने तयारी गरिएको छ। सन् २०१७ बाट प्रकृतिमा गिद्ध छोड्न सुरु गरिएको हो। पहिलो वर्ष ६ वटा गिद्ध छाडिएको थियो। सन् २०१८ मा १२, २०१९ मा १३ र यस वर्ष ८ वटा गिद्ध प्रकृतिमा छाडिएको छ। थप १० वटा गिद्ध प्रकृतिमा छाड्नका लागि जटायु रेस्टुराँमा लगिएको छ। प्रकृतिमा छाड्नका लागि नवलपरासीको जटायु रेस्टुराँमा जालीमा लगेर राख्ने गरिन्छ। प्रकृतिमा रहेका गिद्धसँग घुलमिल गराएर छोड्ने गरिन्छ। जटायु रेस्टराँमा प्रकृतिमा रहेका गिद्धसँगसँगै खाने र उनीहरुको आनीबानी हेर्न मिल्ने गरी राखिएको हुन्छ। हाल प्रजनन केन्द्रमा १० भाले र १० पोथी गिद्ध छन्।
जटायु रेस्टुराँमा लगेका दुई वटा अण्डा पारेपछि पठाइएको हो। यहाँका १० पोथी र छोड्न लगिएका दुईले गरी १२ अण्डा पारेका हुन्। निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत हरिभद्र आचार्यले पछिल्ला वर्षमा प्रकृतिमा रहेका गिद्धको प्रजनन राम्रो र सङ्ख्या बढ्दै गएकाले प्रजनन केन्द्रमा संरक्षण गरी हुर्काउनुभन्दा प्रकृतिमा नै संरक्षणमा जोड दिइएको बताए। उनका अनुसार जटायु रेस्टुराँलाई व्यवस्थित गरेर प्रकृतिमा रहेका गिद्धको संरक्षणमा निकुञ्ज लागेको छ। प्रजनन केन्द्रमा थोरै सङ्ख्यामा अध्ययन अनुसन्धान गर्न सक्ने गरी गिद्ध राख्ने तयारी गरिएको छ।
नेपालले विश्वमा नै पहिलो पटक प्रकृतिमा लोप हुन लागेको गिद्ध खोरमा हुर्काएर प्रकृतिमा छाड्ने काम गरेको हो। हाल नवलपरासीसँगै दाङ्, कैलाली र कोसीटप्पुमा जटायू रेस्टुराँमार्फत गिद्धको संरक्षण गरिँदै आएको छ। यसबाट परिस्थितीय प्रणालीको जगेर्नामा टेवा पुग्ने विश्वास लिइएको छ।
मुख्यरुपमा पशु बिरामी पर्दा नदुख्नका लागि प्रयोग गरिने डाइक्लोफिनाक नामक औषधि प्रयोग गरेपछि मरेको पशुको मासु खाँदा गिद्ध मरेको संरक्षणकर्मी बताउँछन्। सन् २००४ मा पाकिस्तानमा डाइक्लोफिनाक औषधि प्रयोग गरेका पशुको मासु खाएका कारण गिद्ध मरेको तथ्य पत्ता लागेको थियो। त्यस्ता मासु खाँदा गिद्धको मिर्गौलामा खराबी हुने र गिद्ध मर्ने गरेको बताइएको छ। धेरै गिद्ध मरेपछि सरकारले संरक्षणमा जोड दिँदै आएको छ। रासस